partij­autonomie

Wat is partijautonomie?

Partijautonomie in formele of processuele zin slaat op de vrijheid van partijen om te bepalen of en waarover er geprocedeerd wordt. In principe bepalen de procespartijen de aard en omvang van een gerechtelijke procedure; de rechter mag niet iets anders toewijzen dan geëist wordt en is gebonden aan de feiten die door partijen zijn gesteld.

Partijautonomie in materiële zin slaat op contractsvrijheid van partijen (zonder overheidsbemoeienis). Dit is een fundamenteel beginsel van het Nederlands overeenkomstenrecht. In beginsel zijn contractspartijen vrij om af te spreken wat ze willen en met wie ze dat willen. Overeenkomsten zijn er in alle vormen en maten.

De contractsvrijheid van partijen (of de materiële partijautonomie) is wel begrensd. Partijen bij een overeenkomst moeten handelingsbekwaam zijn. Ook moet de inhoud en de strekking van een overeenkomst niet in strijd zijn met een dwingende wetsbepaling, de goede zeden of de openbare orde. Indien dit wel het geval is, zal dit in de meeste gevallen leiden tot nietigheid van de betreffende overeenkomst. Een contract om iemand schade te berokkenen is bijvoorbeeld nietig.

Een contractspartij kan een voor haar gunstige afspraak bedingen. In principe geldt dat de wederpartij die daarmee akkoord is gegaan ook aan die afspraak gebonden is. Zelfs als deze afspraak voor de wederpartij nadelige gevolgen heeft. Huurders, werknemers en consumenten worden bij wet wel extra beschermd; zij worden bij wet bestempeld als zwakkere contractspartijen. Van een wetsbepaling ten gunste van deze zwakkere contractpartijen mag niet snel worden afgeweken (dwingend recht).