Wet verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen

Gepubliceerd op: 21 juni 2023 Auteur: mr. Mareille Tol

Verantwoord en duurzaam ondernemen is binnen het bedrijfsleven niet meer weg te denken. Dit is geen wonder: steeds vaker vraagt de consument om duurzaamheid.

Maar duurzaam ondernemen gaat niet zonder meer. De nieuwe generatie, ngo’s en allerlei belangengroepen wijzen bedrijven op hun verantwoordelijkheden en stellen eisen aan de duurzaamheidsinspanningen van de onderneming en de toeleveranciers.

Met name als het gaat om activiteiten in het buitenland, moet zakendoen veel maatschappelijker, met aandacht voor mens en milieu. De strengere Nederlandse en Europese regelgeving op het gebied van bijvoorbeeld arbeidsomstandigheden zijn daar niet van toepassing. Naarmate er onbeperkte vrijheid bestaat in het zakendoen met partijen in landen zonder mensenrechten- en milieubeschermende regelgeving, worden kinderarbeid, dwangarbeid, milieuschade en schending van mensenrechten in de hand gewerkt.

De benodigde bescherming moet van ons komen. Daarom heeft de Nederlandse overheid getracht dit vorm te geven met de ‘Wet verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen’, die nog niet in werking is getreden. Deze wet is op alle ondernemers van toepassing, of je nou “duurzaam ondernemer” bent of niet. Hoe het voorstel voor deze wet is ontstaan en wat de inhoud ervan is, leest u in deze publicatie.

Inhoud:

• Ontstaan
• Inhoud
• Wat betekent dit concreet?
• Grote ondernemingen
• Herstel
• Tot slot
• Heeft u vragen?

 

Ontstaan

Het initiatiefvoorstel voor de Wet verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen (hierna genoemd: het “Wetsvoorstel”) komt van Tweede Kamerleden en moet nog langs de Eerste Kamer voordat het wet kan worden. Het Wetsvoorstel implementeert de OESO-richtlijnen die gaan over mensenrechten, werkgelegenheid & arbeidsverhoudingen, en milieu.

Nederland is namelijk, met nog 43 andere landen, lid van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (“OESO”). Deze groep heeft de zogenoemde OESO-richtlijnen onderschreven. De OESO-richtlijnen stellen eisen op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen als ondernemingen internationaal zakendoen.

 

Inhoud

In het kort schept het Wetsvoorstel zorgplichten en een wettelijk kader waarbinnen Nederlandse internationale ondernemingen “sustainable” dienen te ondernemen. Het ondernemen moet maatschappelijk verantwoord plaatsvinden: beter zorgdragen voor het milieu, milieuvervuiling tegengaan, mensenrechten in acht nemen en zorgdragen voor goede arbeidsomstandigheden bij het zakendoen in het buitenland (met name ontwikkelingslanden). Nadelige gevolgen van de activiteiten van ondernemingen in het buitenland op vlakken als mensenrechten, arbeidsrechten en het milieu moeten voorkomen worden. Het komt heden ten dage nog geregeld voor dat kleding die in Nederland door mensen wordt gedragen bijvoorbeeld in Bangladesh in benarde omstandigheden door kinderen wordt vervaardigd. Maar denk ook aan buitenlandse boeren (cacao, bananen en koffiebonen) die bij het ontbreken van een “fair price” uitbuiting, dwangarbeid en milieu schadende praktijken toepassen.

 

Wat betekent dit concreet?

Meer concreet moet iedere onderneming “die weet of redelijkerwijs kan vermoeden dat haar activiteit nadelige gevolgen kan hebben voor de mensenrechten, arbeidsrechten of het milieu in een land buiten Nederland”:

• maatregelen treffen die redelijkerwijs van haar kunnen worden gevraagd om de nadelige gevolgen te voorkomen;
• de nadelige gevolgen zoveel mogelijk beperken, ongedaan maken, en zo nodig zorgdragen voor herstel als de nadelige gevolgen niet kunnen worden voorkomen; en
• haar activiteit(en) achterwege laten als de nadelige gevolgen onvoldoende kunnen worden beperkt, althans voor zover dat redelijkerwijs van de onderneming kan worden gevraagd.

Bij “nadelige gevolgen” moet je denken aan nadelige gevolgen voor de mensenrechten, arbeidsrechten of het milieu. Daar is sowieso sprake van als in de productieketen van een onderneming de vrijheid van vereniging en collectieve onderhandeling wordt beperkt en er sprake is van: discriminatie, uitbuiting, dwangarbeid, kinderarbeid, onveilige arbeidsomstandigheden, slavernij of milieuschade.

 

Grote ondernemingen

Als het gaat om “grotere ondernemingen” dan stelt het Wetsvoorstel de nadere eis van “gepaste zorgvuldigheid” in de productieketen (in beleid, managementsystemen en bedrijfsprocessen). Het Wetsvoorstel definieert “gepaste zorgvuldigheid” als volgt:

het doorlopende proces waarin een onderneming de potentiële en daadwerkelijke nadelige gevolgen van haar activiteiten en die van haar zakenrelaties voor de mensenrechten en het milieu in een land buiten Nederland onderzoekt, voorkomt, beperkt of beëindigt, en waarmee zij verantwoording kan afleggen over haar aanpak van die gevolgen als integraal onderdeel van haar besluitvormingsproces en risicobeheerssysteem, in overeenstemming met de principes en normen van de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen;

In dit kader moeten de grotere ondernemingen beleidsdocumenten publiceren waarin zij zich houden aan de verplichting tot gepaste zorgvuldigheid in de productieketen, welke beleidsdocumenten een gepaste zorgvuldigheidsplan bevatten die gaan over activiteiten van de betreffende onderneming en daarnaast over de activiteiten van haar zakenrelaties. Dit beleid moet daarna ook daadwerkelijk doorgevoerd worden in managementsystemen en het reguliere bedrijfsproces.

Een grote onderneming identificeert en analyseert de (potentiële) risico’s op nadelige gevolgen in haar activiteiten en die van haar zakenrelaties. Ook dient de onderneming een plan van aanpak op te stellen om gevonden (potentiële) nadelige gevolgen van de eigen activiteiten en die van zakenrelaties te voorkomen en te beperken. Het plan van aanpak dient vervolgens uitgevoerd te worden en er moet een adequate aanpak komen om de (potentiële) nadelige gevolgen te voorkomen, te beperken of weg te nemen. Als direct aanpakken onmogelijk is, dienen de nadelige gevolgen geprioriteerd te worden op basis van de ernst en mate van waarschijnlijkheid. Zodra de ernstigste gevolgen van de activiteiten zijn vastgesteld en aangepakt, pakt de onderneming de minder ernstige nadelige gevolgen aan.

De grote onderneming moet haar activiteiten beëindigen als deze nadelige gevolgen voor mensenrechten, arbeidsrechten of het milieu veroorzaken en het beperken of voorkomen van de nadelige gevolgen niet lukt. Dit geldt ook voor de relatie met een andere onderneming waarvan de activiteiten ook nadelige gevolgen hebben voor mensenrechten, arbeidsrechten of het milieu; als het de grote onderneming niet lukt deze nadelige gevolgen te voorkomen, te beperken of te beëindigen, beëindigt de grote onderneming (tijdelijk) de betreffende zakenrelatie.

Ook monitort de grote onderneming de toepassing en effectiviteit van haar maatregelen voor gepaste zorgvuldigheid, verwerkt zij de conclusies van deze monitoring in haar plan van aanpak, managementsysteem en bedrijfsproces en rapporteert zij jaarlijks publiekelijk over haar beleid en maatregelen voor gepaste zorgvuldigheid waaronder de bevindingen uit de monitor en uitkomsten van de genomen maatregelen. In de rapportage verstrekt de onderneming gegevens over de genomen maatregelen om nadelige gevolgen te voorkomen en te beperken, met uitzondering van gegevens met een vertrouwelijk karakter uit concurrentie- of veiligheidsoverwegingen.

 

Herstel

De onderneming zorgt voor een goed functionerend herstelmechanisme of werkt aan een bestaand herstelmechanisme mee. Een betrokkene kan door een herstelmechanisme een klacht indienen en voorleggen aan de onderneming. Verschillen partijen van mening over de vraag of de onderneming de nadelige gevolgen heeft veroorzaakt of eraan heeft bijgedragen, of over de aard en reikwijdte van het herstel, dan kunnen zij dit voorleggen aan een geschillencommissie of een rechtbank. Als een onderneming nadelige gevolgen heeft veroorzaakt of hieraan heeft bijgedragen, biedt zij herstel aan of draagt hieraan bij. Afhankelijk van de vorm van betrokkenheid bij een nadelig gevolg, onderneemt de onderneming de volgende stappen:

1. als de onderneming een nadelig gevolg heeft veroorzaakt, wordt de veroorzakende activiteit beëindigd als bedoeld in en worden de gevolgen hersteld;
2. als de onderneming aan een nadelig gevolg heeft bijgedragen:
   1. wordt de bijdrage beëindigd of voorkomen en wordt bijgedragen aan het herstel van de daadwerkelijke gevolgen;
   2. wendt de onderneming haar invloed aan om resterende gevolgen zoveel mogelijk te voorkomen en te beperken;
3. als er een direct verband bestaat tussen een nadelig gevolg en de activiteiten van een zakenrelatie van een onderneming:
   1. wendt de onderneming haar invloed aan om de gevolgen zoveel mogelijk te voorkomen en te beperken; of
   2. beëindigt de onderneming deze relatie, in overeenstemming met het derde lid.
   3. Als een nadelig gevolg zich daadwerkelijk voordoet bij een zakenrelatie, beëindigt de onderneming deze relatie op verantwoorde wijze, nadat voldoende inspanningen zijn verricht om de nadelige gevolgen te voorkomen of te beperken in overeenstemming met het tweede lid, onder b en c.

Een onderneming is in overtreding van haar verplichting tot gepaste zorgvuldigheid als haar activiteit of haar bijdrage aan een nadelig gevolg niet is beëindigd of de betrokkene geen herstel heeft gekregen.

 

Tot slot

Zoals u kunt lezen kan aan het Wetsvoorstel nog wel het een en ander verduidelijkt worden. Het bevat genoeg informatie en het idee erachter is helder, maar hoe het in de praktijk moet worden uitgevoerd, wordt aan de ondernemingen overgelaten. De bepalingen zijn erg algemeen en subjectief geformuleerd en geven nog geen duidelijke handvatten en tools.

Of er meer duidelijkheid komt, is maar de vraag. Wel is het waarschijnlijk dat er wetgeving komt om de OESO-richtlijnen op te volgen. Het is zonder meer raadzaam dat ondernemingen nu al inventariseren waar ze staan als het gaat om mensenrechten, arbeidsomstandigheden en milieu. Niet alleen vanwege dit wetsvoorstel, maar ook omdat duurzaamheid een belangrijke succesfactor is voor toekomstbestendige bedrijven.

 

Heeft u vragen?

0900-8090. U krijgt direct een senior bedrijfsjurist aan de lijn die jarenlang werkte als advocaat en bedrijfsjurist die u helpt met juridisch advies.